Türkiye'nin borçları 1985-2001

tarafından Admin C.tesi 14 Haz. 2008, 01:31

Türkiye'nin borçları
Mahfi Eğilmez
Türkiye'nin iç borçlanması 1985 yılından itibaren hızlandı. O tarihe kadar yılda bir ya da iki kez tahvil satarak borçlanan Hazine 1985 yılı mart ayından itibaren haftalık ihalelerle borçlanmaya başladı.
1985 yılı sonunda Türkiye'nin toplam iç borç stoku 7 trilyon lira idi. Aynı yıl GSMH ise 35.4 trilyon lira idi. Yani iç borç stokunun GSMH'ya oranı yüzde 20 idi. 1990 yılına gelindiğinde iç borç stoku 57.2 trilyon liraya; GSMH 397 trilyon TL'ye yükselmiş, buna karşın 1980'lerde çok borçlanıldı denilen dönemin sonunda iç borç stokunun GSMH'ya oranı yüzde 14.4'e gerilemişti. 1995 yılında Türkiye'nin iç borç stoku 1.4 katrilyon liraya çıkmış; GSMH'sı 7.9 katrilyon liraya yükselmiş ve iç borç stokunun GSMH'ya oranı da yeniden artış trendine girerek yüzde 17.3 oranına gelmişti. 2000 yılında iç borç stoku 36.4 katrilyon liraya ve GSMH 127 katrilyon liraya çıkmıştı. Buna göre 2000 yılında iç
borç stoku/GSMH oranı yüzde 29'a fırlamıştı. 2001 yılının eylül ayı verilerine göre iç borç stokumuz 109 katrilyon liraya çıkarken GSMH'mızın yıl sonunda 185 katrilyon lira olacağı varsayımıyla iç borç stoku/GSMH oranı yüzde 69'a yükselmiş olacak. Son iki yılın büyük sıçramasında görev zararlarının borç stokuna eklenmesinin katkısı çok yüksek.
Türkiye'nin 1985 yılındaki dış borçlarının toplamı (kamu kesimi+özel kesim) 25.7 milyar dolar. Aynı yılın dolar cinsinden GSMH'sı 67 milyar dolar. Dış borç stokumuzun GSMH'ya oranı yüzde 38 idi. Dış borç stokumuz 1990'da 49 milyar dolara, GSMH'mız 152 milyar dolara ulaştı. Buna göre 1990'da dış borcumuzun GSMH içindeki payı da yüzde 32'ye gerilemiş oldu. 1995'de 73.3 milyar dolar olan dış borç stokuna karşılık 172 milyar dolar GSMH'mız vardı. 1994 krizinin ardından gelen devalüasyonun yarattığı GSMH küçülmesi sonucu dış borç stoku/GSMH oranı 1995'de yüzde 43'e yükseldi. 2000'de dış borç stokumuz 117.8 milyar dolara ve GSMH'mız da 204 milyar dolara yükseldi. En önemli sıçramalardan birisi bu yıl yaşandı ve dış borç stokunun GSMH içindeki payı yüzde 58'e çıktı. 2001'in ilk yarısında dış borç stokumuzda bir gerileme olarak 111.9
milyar dolara inerken daha hızlı bir gerilemenin yıl sonunda GSMH'da görülmesi
ve 145 milyar dolara düşmesi bekleniyor. Bu durumda kamu kesimi + özel kesim toplam dış borunun GSMH'ya oranı yüzde 77'yi geçmiş olacak.
1985'den bu yana hem iç hem de dış borçlarımız hızla artıyor. Üstelik arada yaşadığımız devalüasyonlar nedeniyle GSMH'mız da gerilediği için borç stoku/GSMH oranı yani borç yükü de hızla artıyor. Türkiye niçin borçlanıyor? Buradaki temel dürtü kalkınmayı hızlandırabilmek için yatırım yapma gereği. Ama finansmanın borçlanmayla yapılması nereden kaynaklanıyor? Bunun iç borç ve dış borç için ayrı ayrı yanıtları var. İç borçların artması konusundaki temel neden Türkiye'nin zamanında ve doğru vergilemeyi yapamamış olması. Yani bütçede karşılığı olmayan bir yatırım yapmak isteniyorsa onun karşılığı olan vergiyi o aşamada almak gerek. Yoksa bu tür yatırımları borçlanmayla finanse edip bir kez 'Borç-faiz-yeniden borç' kısırdöngüsüne girilince sonradan alınan vergiyle bu döngüyü kırmak çok zorlaşıyor.
Dış borçların artmasının temel nedeni ise Türkiye'ye yabancı sermaye yatırımının yeteri kadar gelmemesi. Yani yabancılar Türkiye'de uzun vadeli yatırımlara girmek yerine Türkiye'ye borç verip kısa dönemde yüksek getiri elde edip gitmek istiyorlar. Bu konu üzerinde çok ayrıntılı düşünülmesi gereken bir konu. Kapitalizmin özüne yıllarca meydan okumuş eski sosyalist ülkelere yabancı sermaye hızla giderken niçin Türkiye'ye gelmiyor? Bu ekonomik olmaktan çok siyasal bir sorun olarak görünüyor.